Historia Akcji Katolickiej w Polsce i w Diecezji Rzeszowskiej

Akcja Katolicka to stowarzyszenie wiernych świeckich, mające w założeniu szeroko rozumiany apostolat. Zasady organizacyjne i samą ideę Akcji Katolickiej sformułował po raz pierwszy papież Pius X w motu proportio z 18 XII 1903 oraz w encyklice Il fermo proposito z 11 VI 1905. Jednak za ojca tej organizacji uchodzi powszechnie papież Pius XI, który rozumiał przez nią udział wiernych świeckich w hierarchicznym apostolacie Kościoła. Nadał on stowarzyszeniu ramy organizacyjne w encyklice Ubi arcano z 23 XII 1922 i liście Quae Nobis z 13 XI 1928. Celem Akcji Katolickiej, według Piusa X, było odnowienie życia katolickiego w rodzinach i społeczeństwie oraz ewangelizowanie świata doby obecnej.

Akcja Katolicka osiągnęła swój pełny rozwój w okresie międzywojennym. Jej struktury były rozbudowane i różnorodne. Biskupi wielu krajów, wprowadzając w życie papieski program, wykorzystywali do tego celu istniejące już w tych krajach stowarzyszenia katolickie. W Belgii, Francji i Kanadzie dostosowano organizację Akcji Katolickiej do różnych środowisk społecznych i kulturalnych: wiejskiego, robotniczego, szkolnego, akademickiego. Inne natomiast kraje, w tym również Polska, Hiszpania, kraje Ameryki Południowej, oparły organizację Akcji Katolickiej, na wzór włoski, na czterech stanach, jakimi są: mężczyźni, kobiety, młodzież męska i żeńska. Taka forma organizacyjna była najwierniejszą realizacją wytycznych Piusa XI. W wielu krajach powstały liczne, związane ściśle z Akcją, stowarzyszenia katolickie, zrzeszające np. lekarzy, prawników, architektów, studentów, itd. Pod koniec pontyfikatu Piusa XI (zmarł w r. 1939), a zwłaszcza po drugiej wojnie światowej Akcja Katolicka przekształciła się w potężny ruch religijny katolików świeckich, który odgrywa do dziś doniosłą rolę w życiu Kościoła.

W Polsce Akcję Katolicką powołano do istnienia podczas Konferencji Episkopatu w Poznaniu 28-30 IV 1930 (jej statut zatwierdził 27 XI 1930 Pius XI). Zgodnie z zaleceniami statutu utworzono cztery organizacje, zwane kolumnami, na cały kraj: Katolicki Związek Mężczyzn, Katolicki Związek Kobiet, Katolicki Związek Młodzieży Męskiej i Katolicki Związek Młodzieży Żeńskiej. Oddziały parafialne tych związków organizowały wspólne Msze św., rekolekcje zamknięte, akademie, wieczornice, zloty, obozy. Na zewnątrz Akcja Katolicka oddziaływała przez publiczne odczyty o tematyce religijnej i akcje charytatywne.

Ważnym działem jej aktywności było rozprowadzanie katolickich czasopism i książek (wydawano własny organ pn. Ruch Katolicki o ogólnopolskim zasięgu oraz szereg pism i biuletynów o charakterze lokalnym). Tuż przed drugą wojną światowš Akcja Katolicka w Polsce liczyła ok. 750 tysięcy członków.

Stanowiła ona z pewnością punkt wyjściowy do rozbudzenia u świeckich odpowiedzialności za Kościół. Wyznaczała jednak katolikom świeckim rolę pomocniczą przy duchowieństwie. W miarę rozwoju zróżnicowanych form jej działalności, w latach trzydziestych XX wieku krystalizowała się nowa koncepcja apostolatu, wskazująca na własne zadania świeckich w życiu Kościoła. Działalność Akcji Katolickiej miała decydujące znaczenie, i to przez całe dziesiątki lat, w rozpoznawaniu potrzeb społecznych, kulturalnych, polityczno-gospodarczych w praktycznie każdym środowisku oraz w udzielaniu na te potrzeby duchowej i organizacyjnej odpowiedzi. Po Soborze Watykańskim II, wraz z coraz silniejszym akcentowaniem konsekwencji chrztu św. i właściwej każdemu chrześcijaninowi powinności apostołowania, Akcja Katolicka na płaszczyźnie życia kościelnego podjęła właściwie wszędzie nieco inne zadania. Stała się bardziej otwarta i bardziej zaangażowana w duszpasterską codzienność.

W Polsce po zakończeniu drugiej wojny światowej Akcja Katolicka nie została reaktywowana, a system totalitarny uniemożliwił swobodną działalność również innym stowarzyszeniom i organizacjom dla świeckich. W 1993 r. Jan Paweł II zachęcił biskupów polskich, przebywających w Rzymie z wizytą "ad limina apostolorum", do stworzenia warunków, aby Akcja Katolicka "na nowo odżyła". Wśród działań Episkopatu Polski w tym zakresie na szczególną uwagę zasługuje list pasterski Akcja Katolicka w służbie nowej ewangelizacji z 17 III 1995. Dalszym owocem przemyśleń i konsultacji był zatwierdzony 2 V 1995 Statut Akcji Katolickiej w Polsce. Diecezjalne Instytuty (DIAK) powstały we wszystkich Kościołach lokalnych, stale rozszerzając i wzmacniając swoje struktury oraz podejmując się zadań wypływających z aktualnego odczytywania "znaków czasu" w Kościele i świecie współczesnym. Organem podstawowym stowarzyszenia jest Parafialny Oddział Akcji Katolickiej (POAK), zaś najwyższym Krajowy Instytut Akcji Katolickiej (KIAK). Według szacunkowych danych "Biuletyn Krajowego Instytutu Akcji Katolickiej W Polsce " nr.26 - maj 2007 r. Akcja Katolicka w Polsce liczy ok. 26 tyś. członków, skupionych w blisko 1800 oddziałach POAK. 

Pierwszym prezesem Krajowego Instytutu Akcji Katolickiej w Polsce została wybrana Halina Szydełko z diecezji rzeszowskiej.Drugą kadencję prezesował Jan Stefanek z diecezji poznańskiej.Na trzecią kadencję ponownie powołana została na prezesa KIAK Halina Szydełko. 

W dniach 5-7 października 2007r.w Domu Rekolekcyjnym na warszawskich Bielanach na posiedzeniu Rady Krajowego Instytutu AK wybrano 3 kandydatów na prezesa KIAK.Spośród kandydatów najwiękrzą ilośc głosów otrzymała Halina Szydełko i Ona też została powołana przez Konferencję Episkopatu Polski na prezesa KIAK 4-tej kadencji.

Dekretem Ks. Bpa Kazimierza Górnego z dnia 2 czerwca 1995 r. w czwartą rocznicę wizyty Jana Pawła II w Rzeszowie i beatyfikacji Sługi Bożego Biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, zainicjowała pracę Akcja Katolicka Diecezji Rzeszowskiej. Pierwsze prace studyjne objęły przygotowanie spotkań informacyjnych oraz opracowanie założeń organizacyjnych Akcji Katolickiej w Diecezji.

W dniu 23 czerwca 1995 r. dekretem Bpa Rzeszowskiego powołany został Tymczasowy Zarząd Diecezjalny Akcji Katolickiej, przyjmując za motto swojego działania hasło Odnowić wszystko w Chrystusie. 28 marca 1998 roku Ksiądz Biskup Ordynariusz mianował 75 osób na prezesów Parafialnych Oddziałów Akcji Katolickiej. W czasie uroczystej Mszy świętej powołana została Rada Diecezjalnego Instytutu AK. Tworzą ją prezesi Parafialnych Oddziałów oraz 10 osób z nominacji. Jej pierwsze Walne Zebranie odbyło się w tym samym dniu. Zarekomendowało ono Ks. Biskupowi trzech kandydatów na stanowisko Prezesa Zarządu Diecezjalnego AK. Wybrano także członków Zarządu oraz skład Komisji Rewizyjnej. Delegatami do Krajowej Rady Akcji Katolickiej zostali wybrani Pani Halina Szydełko oraz Pan Jeremi Kalkowski. W dniu 7 kwietnia 1998 roku Ks. Biskup mianował prezesem Zarządu Diecezjalnego Pana Waldemara Furmanka. Na pierwszym posiedzeniu Zarządu wybrano zastępców przewodniczącego, którymi zostali Pani Janina Świstak z par. św. Stanisława w Jaśle oraz Pan Marcin Pasieka z par. NSPJ w Rzeszowie. Sekretarzem Zarządu została Pani Danuta Kusz z par. MB Królowej Polski w Błędowej Tyczyńskiej, skarbnikiem Pan Józef Wicher z par. NSPJ w Rzeszowie.

Pozostali członkowie Zarządu zdecydowali się prowadzić następujące prace:

• Pani Halina Szydełko - rzecznik prasowy Zarządu,
• Pan Jeremi Kalkowski - kierował będzie pracami zespołu redakcyjnego biuletynu TAK,
• Pan Józef Górny - przewodniczył będzie Komitetowi Budowy Pomnika Jana Pawła II w Rzeszowie,
• Pan Władysław Kniewski - zdecydował się czuwać nad aktualnymi problemami ważnymi dla programu działania AK.

Skład Komisji Rewizyjnej:

• Przewodniczący - Lech Zaręba (par. św. Józefa w Rzeszowie),
• Członkowie - Maria Ślawska, Antonina Borowiec, Marian Trojanowski, Krystyna Janus.

Z woli Księdza Biskupa asystentami Kościelnymi AK zostali: ks. kan. Stanisław Potera i ks. Krzysztof Gołąbek.

Powołano także sekretariat Zarządu Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej. Mieści się on przy par. św. Michała Archanioła w Rzeszowie.

12 czerwca 2001 r. prezesem Zarządu DIAK, ks. bp Kazimierz Górny mianował Jeremiego Kalkowskiego. Akcja Katolicka działa w oparciu o Statut Akcji Katolickiej w Polsce zatwierdzony Dekretem Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski z dnia 30.11.2000r. Pierwszym Krajowym Asystentem Akcji Katolickiej do czerwca 2003 r. był ks. bp. Piotr Jarecki. Od czerwca 2003 r. Krajowym Asystentem Akcji Katolickiej mianowany został ks. bp. Mariusz Leszczyński. Świetem Akcji Katolickiej jest uroczystośc Chrystusa Króla Wszechświata. Patronem AK w Polsce jest św. Wojciech.

Delegatem do Rady Krajowego Instytutu Akcji Katolickiej na lata 2001-2004 z diecezji rzeszowskiej został wybrany Władysław Kniewski. 

I Krajowy Kongres Akcji Katolickiej w Polsce odbył się w dniach 23-25 listopada 2001 r. w Poznaniu.

Pierwsza Ogólnopolska Pielgrzymka AK do Rzymu z audiencją u Ojca św. Jana Pawła II odbyła się w kwietniu 2003 r.

W dniu 17 listopada 2007 r. W Instytucie Jana Pawła II w Rzeszowie podczas Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Akcji Katolickiej Diecezji Rzeszowskiej powołany został nowy Zarząd DIAK  oraz wybrano trzech kandydatów na prezesa AK. Nominację na prezesa Zarządu DIAK od ks. bpa ordynariusza Kazimierza Górnego otrzymała pani Janina Błażej z parafi Opatrzności Bożej w Rzeszowie. Pełny skład Zarządu na lata 2007-2010 podano pod hasłem "Zarząd DIAK" 

Delegatem do Rady Krajowego Instytutu Akcji Katolickiej na lata 2007-2010 z diecezji rzeszowskiej został wybrany Jeremi Kalkowski.