Refleksje na temat wiary na podstawie Encykliki Ojca Świętego Franciszka „Lumen fidei”

Konferencja wygłoszona dla przedstawicieli Akcji Katolickiej Diecezji Rzeszowskiej. 26.10.2013. Rzeszów i Jasło

   1. Wstęp i kontekstualizacja

   Zostałem poproszony o refleksje na temat wiary na podstawie ostatniej encykliki Ojca Świętego Franciszka „Lumen fidei”, podpisanej 29 czerwca 2013 roku a zaprezentowanej oficjalnie 5 lipca 2013 roku. Choć encyklika ta w dużej mierze została przygotowana przez Benedykta XVI („na cztery ręce”), to jest pierwszą encykliką Ojca Świętego Franciszka i należy ją traktować jako wykład wiary następcy św. Piotra, niezależnie od tego, kto jaką część tekstu napisał. Sam Jezus powierzając Piotrowi prymat w gronie dwunastu, wskazał mu na jego najważniejsze zadanie, jakim jest utwierdzanie  braci w wierze: „Ja zaś prosiłem za tobą, aby nie ustała twoja wiara, a ty gdy się kiedyś nawrócisz, utwierdzaj braci swoich”

   Aby lepiej zrozumieć przesłanie tego papieskiego dokumentu należy wpierw osądzić go w szerszym kontekście teologicznym i duszpasterskim.

   a) Kontekst bliższy

   Dwa fakty mogą stanowić kontekst bliższy omawianej encykliki. Po pierwsze: Rok Wiary. Wiemy, że 11 października 2012 roku Benedykt XVI, w 50 rocznice otwarcia Soboru Watykańskiego II, rozpoczął w Kościele „Rok wiary”, któremu wyznaczył cel i – dzięki odpowiednim dykasteriom Kurii Rzymskiej – zaproponował program. Było zatem czymś prawie naturalnym, by w czasie tego okresu Ojciec święty opublikował jakiś dokument dotyczący wiary. I rzeczywiście Benedykt XVI rozpoczął redakcję encykliki o wierze, ale z racji swojej abdykacji, dokumentu tego ani nie dokończył ani nie opublikował. Papież Franciszek zaznaczył we wstępie do encykliki, że „papież Benedykt prawie skończył pracę nad pierwszym szkicem encykliki o wierze, jestem mu za to głęboko wdzięczny i w duchu Chrystusowego braterstwa przyjmuję jego cenne dzieło, dodając do tekstu kilka przemyśleń”. Nie znaczy to jednak, iż tekst byłby de facto Ratzingera, a jedynie podpisany przez Bergoglio. Uważna lektura tego dokumentu pokazuje jak bardzo jest na nim wyciśnięte piętno Franciszka: styl niektórych fragmentów do których przyzwyczailiśmy się już; niektóre zwroty często powtarzane przez Franciszka, jak np. triada „wędrować, budować, wyznawać”; odwołanie się do obrazu „drogi i wędrowania” czy wreszcie tak częste odwoływanie się do tematów miłości i miłosierdzia.

   Po drugie. Encyklika o wierze była w pewien sposób oczekiwana niezależnie od Roku Wiary, jako logiczna konsekwencja dwóch encyklik papieża Benedykta XVI: o miłości „Deus Caritas est” z 25 grudnia 2005 roku (chrześcijańska koncepcja miłości i fakt, ze Bóg jest najpierw i przede wszystkim miłością…. a nie moralnością, prawem czy kulturą); o nadziei „Spe salvi” z 30 listopada 2007 roku (Rz 8, 24: „spe salvi facti sumus”. To chyba pierwszy w historii dokument podejmujący tak całościowo temat nadziei i podkreślający jej wspólnotowy charakter). Encyklika „Lumen fidei” Ojca Świętego Franciszka zamyka zatem tryptyk encyklik o trzech teologalnych cnotach: miłości, nadziei i wierze (por. 1Kor 13, 13: „tak oto trwają te trzy: wiara, nadzieja i miłość, ale największa z nich jest miłość”).

   b) Kontekst dalszy

   Encyklika o wierze nie jest pierwszym dokumentem Kościoła na temat wiary. Zagadnienie wiary, jej rozumienia i relacji jakie zachodzą miedzy wiarą a innymi aspektami doświadczenia chrześcijańskiego, było przez wieki tematem licznych debat i studiów.

   Już w NT można zauważyć kilka różnych sposobów ujmowania wiary: dla jednych jest ona intelektualnym przyjęciem za prawdę pewnych określonych informacji o Bogu i jego planie zbawienie; dla innych wiara to przede wszystkim bezgraniczne zaufanie Bogu. Św. Paweł w swoich wielkich listach (Rz i Gal) będzie poruszał zagadnienie relacji wiary do uczynków i udzieli odpowiedzi na pytanie: dzięki czemu człowiek może osiągnąć zbawienie, przez wiarę czy przez pełnienie dobrych uczynków? Oczywiście, przez wiarę, która jest łaską.

   W V wieku, w Afryce Północnej, Augustyn będzie zwalczał herezję Pelagiusza, który uważał, że zbawienie może osiągnąć każdy człowiek, o własnych siłach, jeśli będzie się starał. Także wytrwanie w wierze, według Pelagiusza, jest możliwe o własnych siłach. Augustyn, oraz późniejsze synody, wyrażą naukę, którą streścić można w znanym nam adagium: „Łaska Boża jest do zbawienia koniecznie potrzebna”, w tym łaska wiary. Nikt nie może uwierzyć sam z siebie. Wiara jest zawsze darmową i niczym nie zasłużoną przez człowieka łaska Boga, w tym także tzw. łaska początku wiary. Czy św. Paweł nie napisał: „Łaską bowiem jesteście zbawieni, przez wiarę. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga: nie z uczynków, aby się nikt nie chlubił." (Ef 2, 8-9)”. Przy okazji tego sporu Kościół, na synodach w Orange (529) i w Kartaginie (418), sprecyzował naturę relacji między wiarą i łaską w porządku zbawienia.

   Ta sama problematyka pojawi się w XVI wieku przy okazji Reformacji i opinii dra Marcina Lutra, który będzie ujmował wiarę jednostronnie i rozumiał tylko jako bezgraniczną ufność. Tylko wiara-ufność, czyli doświadczenie na wskroś subiektywne, zbawia. Jakiekolwiek dobre uczynki są obojętne w porządku zbawienia. Mogą być one jedynie uważane za czyny potwierdzające istnienie daru wiary, ale jako takie nie maja żadnego znaczenia dla zbawienia. Przy okazji tego sporu Kościół, na Soborze Trydenckim (VI sesja), pogłębił swoją refleksję rozpoczętą w V wieku i opisał typ relacji zachodzących miedzy wiarą i uczynkami w porządku zbawienia.

   Po Rewolucji Francuskiej powstałe w Europie nowe nurty filozoficzne, które zaczęły tworzyć nową mentalność i nowa kulturę Europejczyków, wyłowiły na światło dzienne ważny (chociaż nie nowy) problem relacji wiary do rozumu. Nie było to zagadnienie nowe, bo od samego początku chrześcijaństwo starało się, aby akt wiary był aktem całego człowieka, a wiec także rozumu człowieka: „Abyscie umieli zdać sprawę z nadziei jaka jest w was” (1P 3, 15). Chociaż w obrębie chrześcijaństwa szanowano tzw. simplicitas fidei, to mimo to podejmowano w Kościele „zrozumienia wiary” (intelligentia-intellectus fidei, ratio fidei), tzn. refleksje nie tylko nad treścia wiary ale nad samym faktem wiary. Jaka jest relacja miedzy wiarą i rozumem w poznaniu Boga? Na Wschodzie Orygenes a na Zachodzie Augustyn wprowadzali potrzebną równowagę miedzy dwoma aspektami poznania Boga: rozumem i wiarą. To od nich mamy znane skąd inąd adagium: Intellige ut credas, crede ut intelligas! Ani skrajny racjonalizm, ani skrajny fideizm! Ta augustyńska zasada równowagi zostanie przejęta, w XI wieku, przez Anzelma i całą średniowieczną i nowożytną teologię: fides quaerens intellectum. To dopiero XIX wiek naruszy te równowagę. Z jednej strony racjonaliści będą tak bardzo podkreślać wagę i autonomię rozumu ludzkiego, że uznają wiarę za niepotrzebny w procesie poznawania zabobon. Z drugiej strony, zaniepokojeni pobożni teologowie wobec spektakularności odkryć naukowych i frontalnych ataków na Kościół, zamkną się na jakikolwiek dialog i będą promować wyłączność wiary w procesie poznania. Nazwano ich fideistami. Kościół, na Soborze Watykańskim I (1870), podjął to zagadnienie i zdecydował się wrócić do augustyńskiej równowagi nauczając, że do poznania Boga potrzebne są i wiara i rozum. Od tego czasu, przez prawie cały XX wiek, w klimacie niekiedy nieufności i wzajemnej podejrzliwości, wiara szukała pojednania z nauką i rozumem. Zrobiono bardzo wiele, czego znakiem może być encyklika Jana Pawła II „Fides et ratio” (14. IX 1998 r., „wiara i rozum są jakby dwoma skrzydłami umożliwiającymi duchowi ludzkiemu wznieść się ku prawdzie”). Ten dokument Jana Pawła był ostatnim wielkim tekstem Kościoła na temat wiary. Encyklika Franciszka wpisuje się zatem w te wielką historię refleksji Kościoła nad samym aktem wiary.

   2. Prezentacja encykliki

   Encyklika papieża Franciszka jest podzielona na cztery rozdziały poprzedzone wstępem. Tytuł każdego rozdziału to krótki cytat z Pisma świętego. Pierwszy rozdział, „Myśmy uwierzyli miłości” (1Jn 4, 16) podkreśla fakt, że wiara rodzi się ze spotkania z Bogiem, który okazuje swoją miłość. To osobiste doświadczenie miłości Boga jest u początków wiary. Rozdział drugi „Jeżeli nie uwierzycie, nie zrozumiecie” (Iz 7, 9) podejmuje zagadnienie relacji wiary do rozumu. Rozdział trzeci „Przekazuje wam to, co przejąłem” (1Kor 15, 3) omawia zagadnienie przekazu wiary. Ostatni czwarty rozdział „Bóg przysposabia sobie miasto” (Hbr 11, 16), porusza kwestię społecznych wymiarów wiary. Cała encyklika nie jest zbyt długa (60 akapitów), a jej klasyczne wydanie zajmuje ok. 70 stron. Można rzec, że rozmiarowo jest podobna do innych tego typu dokumentów.

   a) Wstęp (1-6)

   Już samo stwierdzenie, że „wiara jest światłem” stanowi swego rodzaju polemikę z myślą oświeceniową, klasyfikującą wiarę w okolicach obskurantyzmu. Uważano bowiem, że to wiedza (a nie wiara!) oświeca człowieka. Ojciec Święty przypomina, że określeniem „światło wiary” posługiwano się od samych początków Kościoła. Nie jest ono zaczerpnięte z pogańskiego kultu boga Słońca, Sol invictus, przyzywanego o świcie, który nie był w stanie przeniknąć do wszystkich ludzkich mroków. „Kto wierzy, widzi; widzi dzięki światłu oświecającemu cały przebieg drogi, ponieważ przychodzi ono do nas od zmartwychwstałego Chrystusa” (n.1). Ojciec święty wprowadza w istotę całej encykliki: wiara rodzi się nie tylko ze słuchania, ale także z widzenia; wiara jest nie tylko wiedzą, ale także oświeceniem wewnętrznym. „Czyż nie powiedziałem ci, że jeśli uwierzysz, ujrzysz chwałę Boga” (Jezus do siostry Łazarza). Papież przypomina tym samym pewien zapomniany w chrześcijaństwie aspekt wiary: jej kontemplatywny (rodzący się z widzenia) charakter.

   Ojciec święty zauważa wreszcie, że światło wiary jest tym światłem, które potrafi oświetlić całe życie człowieka, potrafi dać człowiekowi zdolność odkrycia skąd jest, gdzie jest i dla kogo jest. Takie światło, które oświeca ludzką egzystencję w sposób absolutny, może pochodzić tylko od Boga. Ten dar nas uprzedza, nam towarzyszy i nam wskazuje drogę. Z jednej strony jest darem oświecającym przeszłość, bo mówi o Jezusie Wcielonym; ale z drugiej strony, wiara jest światłem paradoksalnie bijącym z przyszłości, bo od Zmartwychwstałego Pana i dzięki temu otwiera przed nami nowe horyzonty i kieruje nas poza nasze odosobnione „ja”.

   b) Rozdział I: „Myśmy uwierzyli miłości”

   Papież podkreśla fakt, ze wiara rodzi się ze spotkania z Jezusem, Synem Bożym. Takie spotkanie jest okazją doświadczenia miłości Boga. Aby zrozumieć czym jest wiara, Ojciec święty nie podaje precyzyjnej definicji (definicje z przeszłości są dobre, lecz niewystarczające), ale proponuje spojrzenie na tych, którzy uwierzyli. Cztery postacie są zaprezentowane i każda z nich podkreśla pewne aspekty natury wiary: Abraham, Izrael, Maryja i Jezus Chrystus.

   W życiu Abrahama wydarza się rzecz niesłychana i wstrząsająca: Bóg kieruje do niego swoje słowo, które ustawia w nowej perspektywie całe jego życie. To Słowo składa się z wezwania i obietnicy. Było to wezwanie do wyjścia z własnej ziemi, zaproszenie do otwarcia się na nowe życie. Tym, co ma zrobić Abraham jest powierzeniem się Słowu. „Wiara rozumie, że słowo, rzecz pozornie krótkotrwała i ulotna, gdy wypowiedziane jest przez Boga wiernego, staje się rzeczą najbardziej pewną i niewzruszona ze wszystkich”. Abraham doświadcza, że Bóg dochowuje słowa i jest wierny obietnicy: daje mu obiecanego syna, chociaż będzie się domagał wielkiej próby wiary poprzez żądanie złożenia tego syna w ofierze.

   Kolejnym wzorem wiary jest lud Izraela wędrujący przez pustynię. Tutaj wiara ukazuje się jako droga ku ziemi obiecanej. Jest to droga dobrodziejstw bożych jakich doświadcza lud. To Bóg karmi i oświeca. Fragment mówiący o wierze Izraela Papież Franciszek wykorzystuje, by wskazać na zagrożenia dla wiary: niewiarę i bałwochwalstwo. Dwie pokusy, którym wielokrotnie ulegał lud na pustyni „Zamiast wierzyć w Boga, człowiek woli czcić bożka, którego oblicze można utrwalić i którego pochodzenie jest znane, bo został przez nas uczyniony. W przypadku bożka nie ma niebezpieczeństwa ewentualnego powołania, które wymagałoby wyrzeczenia się własnego poczucia bezpieczeństwa, ponieważ bożki «mają usta, ale nie mówią» (Ps 115, 5). Rozumiemy więc, że bożek jest pretekstem do tego, by postawić samych siebie w centrum rzeczywistości, adorując dzieło własnych rąk” (n.13). Prowadzi to człowieka do zagubienia, utraty celu, chaosu. Natomiast „wiara jest odsuwaniem się od bożków, by powrócić do Boga żywego dzięki osobistemu spotkaniu. Wierzyć to znaczy powierzyć się miłosiernej miłości, która zawsze przyjmuje i przebacza, wspiera i ukierunkowuje egzystencję, okazuje się potężna w swej zdolności prostowania wypaczeń naszej historii” - przypomina Ojciec Święty. Przykład ludu Bożego pokazuje nam, że wiara polega na gotowości otwarcia się na wciąż nową przemianę dokonywana przez Boże wezwanie.

   Trzecią postacią jest Dziewica Maryja, ukazana jako wzór wiary: „ta, która uwierzyła”. To Ona przyjmując Słowo, staje się Matka Słowa Wcielonego. W niej kształtuje się Jezus i przez to staje się wzorem dla wiary dla każdego chrześcijanina.

   Pewną nowością jest ukazanie samego Jezusa jako modelu wiary. Papież przypomina, że Jezus, jako człowiek, w swoim ziemskim życiu przezywał niezwykle głęboką relacje z Ojcem. Była to relacja miłości, wierności, zaufania. Chrystus przyjmując wszystko co ludzkie, przyjął także ludzkie doświadczenie wiary. Dlatego też „w wierze Chrystus nie jest tylko Tym, w którego wierzymy; ale także Tym, z którym się jednoczymy, aby móc wierzyć. Wiara nie tylko patrzy na Jezusa, ale patrzy z punktu widzenia Jezusa, Jego oczami: jest uczestnictwem w Jego sposobie patrzenia” (18). Pragnę podkreślić głębię ostatniego zdania: „patrzeć punktu widzenia Jezusa, Jego oczami”.

   Na zakończenie tego pierwszego rozdziału encykliki Ojciec święty porusza jeszcze dwa klasyczne zagadnienia, o których wspominałem na początku: zbawienie przez wiarę i eklezjalny wymiar wiary.

  Usprawiedliwienie przez wiarę.

 «Cóż masz, czego byś nie otrzymał?» (1 Kor 4, 7). Św. Paweł odrzuca postawę człowieka pragnącego usprawiedliwić samego siebie przed Bogiem poprzez własne uczynki. Taki człowiek, nawet jeśli zachowuje przykazania, nawet jeśli pełni dobre uczynki, stawia w centrum siebie i nie uznaje, że źródłem dobroci jest Bóg. Kto tak postępuje, kto chce być źródłem własnej sprawiedliwości, widzi, że szybko ona się wyczerpuje, oraz odkrywa, że nie może nawet dochować wierności prawu. Augustyn powiedział kiedyś: „Panie, gdy koronujesz nasze dobre uczynki, wtedy koronujesz twoje własne dzieła”. Zbawienie przez wiarę polega na uznaniu prymatu Bożego daru, jak to ujmuje św. Paweł: «Łaską bowiem jesteście zbawieni przez wiarę. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga» (Ef 2, 8). „A jeśli z łaski, to już nie z uczynków…” (Rz). „Wszyscy zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej, lecz dostępują usprawiedliwienia darmo, z jego łaski, która jest w Chrystusie Jezusie” (Rz 3, 23-24). «Bo sercem przyjęta wiara prowadzi do usprawiedliwienia, a wyznawanie jej ustami – do zbawienia» (Rz 10, 10).

  Eklezjalny wymiar wiary.

   Wiara jest aktem osobowym i osobistym, ale nie jest aktem wyizolowanym. Nikt nie może wierzyć sam. Nikt nie dał wiary samemu sobie, jak nikt nie dał życia samemu sobie. Wierzący otrzymał wiarę od innych, dlatego winien ja przekazywać innym. W wyznaniu wiary mówimy:  „wierzę", a powinno być „wierzymy” (tak jest w oryginałach tekstów Credo). Ta liczba mnoga, to wspólne wyrażenie tego, co każdy odpowiedział osobiście na Chrzcie św. Kościół jest tym, który wierzy pierwszy i w ten sposób prowadzi, karmi i podtrzymuje nasza wiarę. To Kościół wyznaje wszędzie Pana: „Ciebie po całej ziemi wyznaje Kościół święty”. To Kościół daje nam wiarę: widać to w obrzędzie Chrztu świętego. „O co prosisz Kościół św? O wiarę. Co ci daje wiara? Życie wieczne”. Czy nie modlimy się w czasie Mszy św: „Wejrzyj Panie na wiarę Twojego Kościoła” ?.

   c) Rozdział II: „Jeżeli nie uwierzycie, nie zrozumiecie”.

   Ojciec święty porusza zagadnienie relacji miedzy wiarą a rozumem. Nie powtarza tego, co zostało już w teologii katolickiej powiedziane na ten temat, ale przypomina niektóre aspekty.

   Po pierwsze, Ojciec święty, podejmując typowy dla nauczania JP II temat, zastanawia się nad relacją wiary do prawdy. Wiara nie jest jedynie jakimś ogólnym subiektywnym odczuciem, ale jest odkryciem prawdy. „Wiara bez prawdy nie zbawia, nie daje pewności naszym krokom. Pozostaje piękną baśnią, projekcją naszych pragnień szczęścia, czymś, co nas zadowala jedynie w takiej mierze, w jakiej chcemy ulegać iluzji. Albo sprowadza się do pięknego uczucia, które daje pociechę i zagrzewa, ale uzależnione jest od zmienności naszego ducha, zmienności czasów, niezdolne podtrzymywać na stałej drodze w życiu”. To wiązanie wiary z prawda jest dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek potrzebna z powodu kryzysu prawdy jaki przeżywamy. W dzisiejszej kulturze z jednej strony uznaje się za prawdę tylko to, co jest związane z techniką (pozytywizm); a z drugiej strony tylko to, co ja sam subiektywnie uznaję za prawdę (relatywizm). Z podejrzliwością patrzy się na wielką prawdę, na prawdę wyjaśniająca całość życia.

   Po drugie, papież podkreśla wieź miedzy prawda i miłością. Sam Jezus powiedział, że jest Prawdą; a List św. Jana twierdzi, że Bóg jest miłością. Te dwie rzeczywistości są nierozerwalne, bo w pewien sposób odpowiadają one dwom duchowym zdolnościom człowieka: rozumowi i woli. Człowiek nie tylko pragnie poznać, ale także potrafi chcieć. „Miłość potrzebuje prawdy. Jedynie kiedy jest oparta na prawdzie, miłość może przetrwać w czasie, przezwyciężyć ulotność chwili i pozostać mocna, by wspierać wspólną drogę. Jeśli miłość nie ma odniesienia do prawdy, podlega zmienności uczuć i nie wytrzymuje próby czasu. Natomiast prawdziwa miłość jednoczy wszystkie wymiary naszej osoby i staje się nowym światłem na drodze prowadzącej do życia wielkiego i pełnego”.

   Po trzecie, papież mówi o źródłach wiary i twierdzi, że wiara rodzi się zarówno ze słyszenia jak i z widzenia, ze słowa i z kontemplacji. Wydaje mi się, że jest to jeden z najbardziej oryginalnych punktów tej encykliki, gdyż przypomina zapomniany przez zachodnią teologię aspekt wiary. Prawdą jest, że „wiara rodzi się ze słuchania” (Rz 10, 17). Paweł powie, że „spodobało się Bogu zbawić świat przez głupotę przepowiadania” (1Kor 1, 21). Ale prawdą jest także fakt, że w ewangeliach są teksty mówiące o wierze rodzącej się z widzenia, z kontemplacji. Żydzi, po wskrzeszeniu Łazarza „ujrzawszy to, czego Jezus dokonał, uwierzyli w Niego”. Podobnie ewangelista Jan, patrząc na pusty grób Jezusa „ujrzał i uwierzył”. To ten sam uczeń wyrazi pięknie swoje przekonanie: „To co widziały nasze oczy, to czego słuchały nasze uszy, to czego dotykały nasze ręce….”. Jezusa spotyka cały człowiek. Samo słuchanie nie wystarczy. Słuchanie odwołuje się do rozumu i prowadzi do poznania prawdy. Widzenie odwołuje się do woli i prowadzi do umiłowania. Tak jak słuchanie kojarzy się z rozumieniem, tak samo widzenie kojarzy się ze światłem.

   Po czwarte, papież przypomina, związek miedzy wiarą i rozumem. Wierzący pragnie poznania tego w co i komu wierzy: fides quaerens intellctum (Anzelm). Dlatego nadal aktualne jest powiedzenie Augustyna: „wierzę, aby zrozumieć i rozumiem, aby głębiej wierzyć”. To zakłada, że droga wiary człowieka nigdy się nie kończy. Nieustannie „szukamy Jego oblicza” idąc niejako za pragnieniem serca („jak łania pragnie wody ze strumienia, tak dusza moja pragnie Ciebie Boże!”). Papież pisze: „Ze względu na to, że wiara jest podobna do drogi, dotyczy ona również życia ludzi, którzy chociaż nie wierzą, pragną wierzyć i nie przestają szukać. W takiej mierze, w jakiej się otwierają szczerym sercem na miłość i wyruszają w drogę z tym światłem, które potrafią dostrzec, już żyją – nie wiedząc o tym – na drodze ku wierze” (30).

   Na koniec tego rozdziału, Ojciec święty zwraca się do teologów. Teologia rodzi się z pragnienia głębszego poznania Tego kogo kochamy. Teologia jest niemożliwa bez wiary. Wielcy doktorzy i teologowie średniowiecza twierdzili, że teologia jako nauka o wierze jest udziałem w poznawaniu Boga tak jak On zna siebie.

   d) Rozdział III: „Przekazuje wam to, co przyjąłem”

   Nikt z nas nie otrzymał daru wiary dla siebie samego. Wiarę się przekazuje. Najgłębszym sensem życia Kościoła jest traditio, czyli przekazywanie. Skoro wiara jest słuchaniem i widzeniem, to w konsekwencji przekazywana jest ona jako słowo, które się usłyszało i światło, którym zostaliśmy oswieceni. Paweł powie: „A że mamy tego samego ducha wiary, według którego napisano: ‘uwierzyłem, dlatego przemówiłem’, my także wierzymy i dlatego mówimy” (2Kor). Ale ten sam Paweł napisze o świetle: „wpatrujemy się w jasność Pana, jakby w zwierciadle, coraz bardziej jaśniejąc, upodabniamy się do  Jego obrazu”. Ów przekaz wiary dokonuje się na wielu płaszczyznach. Jest ich cztery: wyznanie wiary, sakramenty, Dekalog i modlitwa. Tak samo jest zbudowany Katechizm.

   A. Wyznanie wiary.

   Dokonuje się ono w różnoraki sposób: poprzez wyznania chrzcielne i katechumenat, podczas Mszy (struktura trynitarna i chrystologia), w katechezie.

   B. Liturgia.

   Papież, nawiązując do rozumienia słowa „anamneza” nazywa liturgię „pamięcią Kościoła”, „wcieloną pamięcią Kościoła”. Tutaj Kościół przekazuje to, co przechowuje w swojej pamięci. Szczególne miejsce zajmie Eucharystia, która uobecnia to co wydarzyło się w przeszłości i równocześnie otwiera nas na przyszłość. „Eucharystia jest aktem pamięci, aktualizacją tajemnicy, w której przeszłość, jako wydarzenie śmierci i zmartwychwstania, ukazuje swą zdolność otwarcia na przyszłość, antycypowania ostatecznej pełni”

   C. Modlitwa Pańska.

   Jest ona przekazem wiary, gdyż jest ona zbudowana ze słów samego Jezusa. „Chrześcijanin uczy się w niej dzielić doświadczenie duchowe samego Chrystusa i zaczyna widzieć oczami Chrystusa”.

   D. Dekalog.

   Wiara prowadzi człowieka do nowego stylu życia. Nowa moralność, według Nowego Prawa, jest możliwa dla tego kto wierzy. Moralność chrześcijańska jest nie do uniesienia jeśli nie ma wiary. Na zakończenie tego rozdziału, Ojciec święty przypomina prawdę o jedności i spójności wiary. Wiara jest jedna, bo jeden jest Bóg, bo jeden jest Pan (św. Ireneusz sprzeciwia się przeciwstawianiu wiary gnostyków wierze ludzi prostych), bo jeden jest Kościół. Nad jednością wiary czuwają biskupi pozostający w sukcesji apostolskiej (dają gwarancję ciągłości „pamięci Kościoła”).

  e) Rozdział IV: „Bóg przysposabia sobie miasto”

   Ten ostatni rozdział encykliki porusza zagadnienia społecznego wymiary wiary: „Ręce wiary wznoszą się ku niebu, ale czynią to podczas budowania w miłości miasta”. Budowa tegoż miasta dokonuje się przez budowanie na wierze relacji w rodzinach i w społeczeństwie. Ważnym fragmentem tej części encykliki jest tekst o roli wiary w przeżywaniu cierpienia.

   Wzorem swoich poprzedników Ojciec święty kończy encyklikę modlitwa skierowana do Maryi.